World War Z: An Oral History of the Zombie War (Max Brooks)

10 Haziran'da başladığım kitabı 24 Haziran'da bitirdim. Kitabı filmini öğrendikten sonra inceledim. Ortalaması düşündüğümden çok yüksek olunca filminden önce okumaya karar verdim. Şunu da söylemeliyim, filmini hala izlemedim ama kitap ile çok alakalı olmadığını fragmanından anlayabiliyorum. 340 sayfalık bu kitabı beğenmemdeki en önemli sebep olayların anlatım tarzıydı. Eğer aksiyon arıyorsanız bu kitap sizin aradığınızı vermeyecektir. Gerçekten böyle bir durum yaşansaydı, dünyada gerçekten neler olurdu diyorsanız işte o zaman bu kitabı okumalısınız.

Kitabımızın bir kahramanı yok. Yanlış hatırlamıyorsam Birleşmiş Milletler'de çalışan bir görevli, savaş ile ilgili röportajlarını bize aktarıyor. Dünyanın dört bir yanından türlü görevlerle bu savaşı atlatmış insanlarla konuşuyor ve onların başından geçenleri yorumlarıyla birlikte bize aktarıyor.

Kitap önce bu savaş daha başlamadan görülen olayları bize aktarıyor, bu kısım Uyarılar olarak geçiyor. Bu kısımda hem uyarıları hemde devletlerin bu duruma tepkilerini görüyoruz. Bazısı panik yaratmadan önlem almaya çalışırken bazısı sadece örtbas etme yolunu tercih ediyor. Sonrasında Blame kısmı var, ortada bir gerçek var, tüm dünyada olayların sayıları giderek artıyor ve insanlar birbirlerini suçluyorlar. Gerçekleri çarpıtıp güçlerini koruma derdindeler. Buradan sonra artık "The Great Panic" kısmı ile olaylar başlıyor. İnsanlar sadece kaçarak hayatta kalmaya çalışıyorlar. Bu sürede global olan ülkeler en büyük zararı görürken, diktatörlükle yönetilen ve dışa kapalı ülkeler en az zararı görüyorlar. Kitabın en heyecanlı kısımları aslında buraları. Sonrasında ise, güvenli bölgeleri sağlama alan birimler haberleşmeye ve çözüm arayışına girişiyorlar, ve gezegenin baskın, güçlü yaratıkları olan insanlar tekrar hakimiyeti geri alıyorlar. Ama nasıl? Ne şartlarda ve ne kayıplarla?

Başını ve sonunu bildiğiniz, hakkında onlarca film izlediğiniz bir konu. Peki 2006'da bu kitap nasıl best-seller oldu :)
İşte bunun için kitabı okumanız gerekli. Koşmayan zombiler, tedavisi bulunamayan bir durum. Kaçan insanlar, dağılan düzen, filmlerde ne varsa kitaptada onlar var. Tek fark bu kitabın bu olayların olduğuna sizi inandırarak anlatması. Her ülkede mutlaka o ülkeyle ilgili bir farklı durum var, ülkenin yaşam tarzı, geçmişi, gelenekleri var. Her kültürün detaylıca bu duruma tepkileri var. Savaş sırasında kullanılan silahlar ve etkileri dahi gerçek. Uçakların modeline, bombaların içeriklerine kadar herşey gerçek. Fiction olan sadece zombiler ve röportaj yapılan insanların adları sanırım.

Bu kitaba 10 üzeriden 8 verdim. Özellikle başları muhteşemdi. Sadece son kısımlarında daha sonuca yönelik bir beklentim vardı, onu alamadım. Gene son olaylarda birbirini tekrar etme durumu var gibiydi ama hiçbiri kitabı bitirme isteğimi azaltmadı.

goodreads
wiki


Altta eski Beyaz Saray Chief of Staff Grover Carlson ile yapılan röportajdan bir kısım var. Beni en çok etkileyen bu kısımdı, altta bir kısmını çıkarttım.
Ufak ön bilgi, Phalanx dedikleri hiçbir işe yaramayan bir ilaç. Kullanıldığında, ısırma vs gibi durumlarda zombi olmanızı engellediği söyleniyor ve devletler de bunu doğruluyor...

But Phalanx didn’t work.

Yeah, and do you know how long it would have taken to invent one that did? Look how much time and money had been put into cancer research, or AIDS. Do you want to be the man who tells the American people that he’s diverting funds from either one of those for some new hibakushaorois disease that most people haven’t even heard of? Look at what we’ve put into research during and after the war, and we still don’t have a cure or a vaccine. We knew Phalanx was a placebo, and we were grateful for it. It calmed people down and let us do our job.

What, you would have rather we told people the truth? That it wasn’t a new strain of rabies but a mysterious uber-plague that reanimated the dead? Can you imagine the panic that would have happened: the protest, the riots, the billions in damage to private property? Can you imagine all those wet-pants senators who would have brought the government to a standstill so they could railroad some high-profile and ultimately useless “Zombie Protection Act” through Congress? Can you imagine the damage it would have done to that administration’s political capital? We’re talking about an election year, and a damn hard, uphill fight.

So you never really tried to solve the problem.

Oh, c’mon. Can you ever “solve” poverty? Can you ever “solve” crime? Can you ever “solve” disease, unemployment, war, or any other societal herpes? Hell no. All you can hope for is to make them manageable enough to allow people to get on with their lives. That’s not cynicism, that’s maturity. You can’t stop the rain. All you can do is just build a roof that you hope won’t leak, or at least won’t leak on the people who are gonna vote for you.

What does that mean?

C’mon…

Seriously. What does that mean?

Fine, whatever, “Mister Smith goes to motherfuckin’ Washington,” it means that, in politics, you focus on the needs of your power base. Keep them happy, and they keep you in office.

Is that why certain outbreaks were neglected?

Jesus, you make it sound like we just forgot about them.

Did local law enforcement request additional support from the federal government?

When have cops not asked for more men, better gear, more training hours, or “community outreach program funds”? Those pussies are almost as bad as soldiers, always whining about never having “what they need,” but do they have to risk their jobs by raising taxes? Do they have to explain to Suburban Peter why they’re fleecing him for Ghetto Paul?

You weren’t worried about public disclosure?

From who?

The press, the media.

The “media”? You mean those networks that are owned by some of the largest corporations in the world, corporations that would have taken a nosedive if another panic hit the stock market? That media?

So you never actually instigated a cover-up?

We didn’t have to; they covered it up themselves. They had as much, or more, to lose than we did. And besides, they’d already gotten their stories the year before when the first cases were reported in America. Then winter came, Phalanx hit the shelves, cases dropped. Maybe they “dissuaded” a few younger crusading reporters, but, in reality, the whole thing was pretty much old news after a few months. It had become “manageable.” People were learning to live with it and they were already hungry for something different. Big news is big business, and you gotta stay fresh if you want to stay successful.

But there were alternative media outlets.

Oh sure, and you know who listens to them? Pansy, overeducated know-it-alls, and you know who listens to them? Nobody! Who’s going to care about some PBS-NPR fringe minority that’s out of touch with the mainstream? The more those elitist eggheads shouted “The Dead Are Walking,” the more most real Americans tuned them out.

So, let me see if I understand your position.

The administration’s position.

The administration’s position, which is that you gave this problem the amount of attention that you thought it deserved.

Right.

Given that at any time, government always has a lot on its plate, and especially at this time because another public scare was the last thing the American people wanted.

Yep.

So you figured that the threat was small enough to be “managed” by both the Alpha teams abroad and some additional law enforcement training at home.

You got it.

Even though you’d received warnings to the contrary, that it could never just be woven into the fabric of public life and that it actually was a global catastrophe in the making.

[Mister Carlson pauses, shoots me an angry look, then heaves a shovelful of “fuel” into his cart.]

Grow up.

Hyperion (Dan Simmons)

12 Ekim 2012'de başladığım yaklaşık 480 sayfalık bu kitabı 5 Şubat'ta bitirdim. Kindle Keyboard'um bu kitabı okurken bozulduğu için okumaya uzunca bir süre ara vermem gerekmişti. Toplamda 1,5 ayda okudum diyebilirim sanırım. Hem okuması hemde anlaması pek kolay bir kitap değildi Hyperion.

Uzak bir gelecekte geçiyor hikaye. Hyperion aslında bir gezenenin adı. Bu gezegen oldukça farklı bazı yapılar ve açıklanamayan bazı şeyler içeriyor. Neyler derseniz, onu da izah etmesi pek kolay değil. Burada efsanevi Shriek adı verilen bir yaratığın yaşadığına inanılıyor. Bu yaratık tüm kitap boyunca gizemini koruyor. Gezegende zamanın tersine geçtiği veya geçmediği veya normal ilerlediği Time Tombs adı verilen bazı yapılar var. Bunlar bir şekilde hep Shriek ile ilişkili. Gezegendeki gariplikler sadece bunlar da değil aslında, belirli yerlere araçlar ile gidildiğinde, araçlar boş olarak bulunuyor ama yolcular ile ilgili hiçbir ipucu yok falan filen. Özetle burası garip bir yer.

Hyperion, bunların yanı sıra bir dini merkez, bazıları için kutsal bir yer. Hatta burada yedi kişilik ekipler Hac gibi bir yolculuğa çıkıyorlar. Belirli şekillerde ve belirli güzergahları izleyerek yolculuğu tamamladıklarında Shrike onlara birer dilek dileme imkanı veriyor. Yedi kişiden birinin dileği kabul oluyor ve diğerleri ölüyor. Bunlar da aslında bir nevi efsane olarak anlatılıyor.

Hyperion bu şekilde iken bizi nasıl bir evren bekliyor peki derseniz...

İnsanlar galakside hızlı yolculuk edebiliyorlar, birçok koloni gezegeni var. Hegemony olarak adlandırılan bir merkezi yönetim var. Farcaster denen bir teknoloji ile, bir portalden geçerek mesafe tanımadan yolculuk etmek mümkün. Hatta en zenginlerin evlerinde bazı kapılar bu portallerden oluşuyor. Örneğin, bu şekilde balkona farklı bir gezegendeki evinizde çıkmanız mümkün olabiliyor.
İnsanların yanısıra birde yapay zekalar var, bunlar hikaye ilerledikçe daha da kritik bir önem kazanmaya başlıyorlar. Bu yapay zekaların merkezinde ise herşeyi bilen ve gören TechnoCore var.

Gezegenler Hegemony'e katılmamak için direndiklerinde karşılarında Hegemony askeri güçlerini buluyorlar ve pek seçme şansları kalmıyor. Bu güce karşı gelebilen tek grup ise interstellar barbarians olarak görülen Ousters adı verilen bir topluluk. Ousters kesinlikle Hegemony'e karşı geliyor ve bunun için savaşıyor. TechnoCore'a düşmanlar ve kesinlikle kullanmıyorlar. Özellikle Farcaster teknolojisini asla kullanmıyorlar. Hegemony ve Ouster çatışması sanırım Dünya'nın yok oluşundan kısa süre sonra başlıyor, ama bundan emin değilim.

Ousters belli bir gezegende yaşamıyorlar, uzayda serbestçe dolaşıyorlar ve zamanla güçleniyorlar. O kadar güçleniyorlarki Hyperion'a karşı koordine bir saldırıya geçiyorlar. Saldırının amacı başlarda belli değil, belki saldırı yerine harekat demek de daha doğru olabilir. Hegemony bu atak karşısında yeterki zamanda yeterli kuvveti toplayamayacağını anlıyor ve yedi kişiyi seçerek bilinmeyen bir sebeple Hyperion'a hacca gönderiyor.

Aslında kitabın çoğu birbirini tanımayan, nasıl bu göreve seçildiklerini anlamayan, bu yedi kişinin hayatları ile ilgili önemli ve seçilmelerine sebep olabileceğini düşündükleri kısımları, birbirlerine anlatmaları ile geçiyor. Şunu söyleyebilirim ki, hepsinin hikayesi çok yaratıcı, gizemli, zevkli ve en olmadık yerden birbirleri ile bağlantılı.

Hyperion belki İngilizce'sinden, belkide kurulan evrene adapte olunmasının zorluğundan olsa gerek başlarda beni yordu. Ama hikaye gerçekten çok yaratıcı ve okuması çok zevkli. Kitapları tekrar okuma alışkanlığım yoktur ama bunu ilerde tekrar okuyabilirim. Bu kitabın 1990 yılında Hugo ödülünü kazandığını da unutmamak gerekli.

Son olarak bu kitaba 10 üzerinden 8,5 veriyorum ve gelecekte zamanlarda uzayda geçen, yaratıcı bilim-kurgu okumak isteyen herkese öneriyorum.

goodreads
wiki

Roadside Picnic (Arkady & Boris Strugatsky)

29 Mart'ta başladığım 224 sayfalık bu klasiği 7 Nisan'da bitirmişim. 1972 yılında ilk defa yayımlanan bu roman bilim-kurgu literatüründe hala en iyiler arasında yer alıyor.

Dünya'da neler olmuş, bunu öğrenmek için bir bilim adamı sohbeti ile başlıyoruz hikayeye. Altı tane ziyaret bölgesi var, bu bölgelere bazı uzay araçlarının indiğini ve tamamının aynı yerden geldiği biliniyor. Neden geldiler, gelip ne yaptılar... Bunlar bilinmiyor. Tekrar geleceklerini düşünen de pek yok. Hikayemiz gelenlerden çok arkalarında bıraktıkları üzerine kurulu aslında. Kitabın adı da buradan geliyor, çünkü en mantıklı açıklamaya göre uzaylılar gelip piknik yapıp gidiyorlar...

Redrick (Red) Schuhart, işte bizim kahramanımız. Bu bölgelere girebilen ve orada hayatta kalmayı başarabilen ender stalker'lardan birisi. Bazen resmi işler için görevli olarak, bazen yasadışı ve para kazanmak için, bazense nedenini bilmeden ve hayatı bu olduğu için bu bölgelere giriyor. Bölgeler demek yanlış aslında Rusya'daki, kendi yetiştiği şehirde bulunan tek bir bölgeye giriyor.

Bölgelerde ne var dersek, tanımlanamayan bir sürü cisim var, tümü incelenmek için merakla bekleniyor, bazıları yan etkilerine bakılmadan hemen gündelik hayatta kullanılıyor. Bazılarından ise uzak duruluyor. Bölgelerde hayatta kalmak çok dikkatli olmaya, iç güdülere ve geçmiş tecrübelere dayalı. Bu tecrübelerin size ait olmasına gerek yok tabiki, 10 metre önünüzdeki eski arkadaşızın cesedi de size yardımcı olabiliyor.

Buralardan çıkarılan eşyalar kara borsa olarak tüm dünyaya dağıtılıyor. Stalker'lar da bu işten para kazanarak hayatlarını devam ettirebiliyorlar. Bölgelerde hayatta kalmak kadar içeri girmek de zorlu. Tüm bölgeler karantina alanları olarak askeri devriyeler tarafından korunuyor. Tabi devriyeler asla içeri girmiyorlar.

Hikaye boyunca aslında Red'in yaşantısını izliyoruz, yıllarla olgunlaşmasını, bölgelerde yaşadıklarını, tamınlayamadıkları teknolojilerle basit fikir yürütmelerle mücadele etmesini, bu teknolojilerin hayatına olumlu ve olumsuz etkilerini görüyoruz. Mutant diyebileceğimiz kızı, güzel eşi, birbirlerine bağlı ama sayıları azalan stalker arkadaşları, şerefsiz ve para için herşeyi yapan stalker arkadaşları...

Hikayenin en ilginç tarafı; uzaylıların arkada bıraktıkları cisimlere bizim bakışımız ile, bizim pikniklerimiz sonrası bıraktıklarımıza oradaki böğürtü böceğin bakışının kıyaslanması.

Bu kitabı zevkle okudum, yaratıcı bir kitaptı, zaman zaman hikaye yavaşladı, biraz zor anlaşılır oldu benim için. Bazıları bunu Rusça-İngilizce çevirine bağlamış, bilemiyorum. Bence gerçekten bir klasik ve okunmalı.

Tam olarak benim tarzım olmadığı için 10 üzerinden 7 veriyorum.

Okurken hoşuma giden şu kısmı da paylaşasım var;
The problem is we don’t notice the years pass, he thought. Screw the years—we don’t notice things change. We know that things change, we’ve been told since childhood that things change, we’ve witnessed things change ourselves many a time, and yet we’re still utterly incapable of noticing the moment that change comes—or we search for change in all the wrong places.

Kitabın arka kapak tanıtımı;
Red Schuhart is a stalker, a young rebel who is compelled, despite extreme danger, to venture illegally into the Zone to collect mysterious alien artifacts. His life is dominated by the place and the thriving black market in alien products. But when he and his friend Kirill go into the Zone together, something goes terribly wrong. The news Red receives from his girlfriend upon his return makes it inevitable that he’ll keep going back to the Zone, again and again, until he finds the answer to all his problems.

Back in print after 30 years, this brand new translation of a science-fiction classic has been supplemented with a foreword by Ursula K. Le Guin and a new afterword by Boris Strugatsky that explains the strange history of its original publication in Russia.

Silo Saga Wool (1-5) [Hugh Howey]

9 Nisan'da başladığım kitabı, tembelliğim sayesinde anca 10 Haziran'da bitirebildim. Ne okusam ne okusam diye bakarken bu kitabı tesadüfen buldum. Hem amazon'da, hem de goodreads'de çok olumlu eleştiriler almıştı. Bu kitap aslında serinin ilk beş kısa hikayesinin derlenmiş hali. Zaten ilk kısa hikaye o kadar çok sevilmişki, bu şekilde devamı gelmiş. Toplam 500 sayfa civarı.

Serinin ilk 5 derlemesi birbirini takip eden olayları anlatıyor, buna kitabın bölümleri demek de mümkün. Özetle Silo Saga ilk 5 bölümü Wool adında bir tek kitapta toplanmış. Serinin 6-7 ve 8. bölümleri ise Shift adı altında ayrı bir kitapta toplanmış. Devamı için kullanılacak isim Dust, ama henüz Dust yayımlanmadı.

Kitap hakkındaki ilginç bir başka not ise Ridley Scott'ın tavsiyesi üzerine kitabın film haklarının 20th Century Fox'a satılmış olması.

Peki Silo Saga - Wool neyi anlayor. Öncelikle okumayı planlayanlar için hiç spoiler vermeden beş bölümü de anlatmak pek mümkün değil, şimdiden uyarıyorum.

Hikaye aslında Fallout oyunundaki Vault diye bildiğimize benzer bir mekanda geçiyor. Tam olarak Türkçe'de hangi kelime uygun olur bilemediğim için bu mekana ben de Silo demeye devam edeceğim.

Hikaye Silo'nun şerifi Holston ile başlıyor. Onun ceza olarak dışarı gönderilmesinin anlatımı ile Silo ve içerisindeki yaşam ile tanışıyoruz. Yaklaşık 150 kata yakın ve dimdik aşağıya inen, yataya doğru genişlemeyen bir mekan tanıtılıyor bize. En tepede dışarıyı gözlemlemeye yarayan kameralar ve yansıttıkları görüntüler var. Özetle dışarıyı izlemek isteyenler döner merdivenlerden üst kata tırmanmak durumundalar. Döner merdivenler aşağı ve yukarı gidişin, katlar arasında gezmenin tek yolu. İlerde öğreneceğimiz sebeplerden dolayı asansör gibi bir imkan yok. İş olarak aşağı yukar mesaj ve yük taşıyan insanlar var. Evet, mesajlar da bu şekilde taşınıyor çünkü kısacık dijital mesajlar bile bir haftalık çalışma parasına, telsiz ise sadece şeriflerde var.

Silo'da binlerce insan yaşıyor. Kendi kendine yetebilen bir ortam oluşturulmuş. Yüzyıllardır dışarıdan destek almadan buradaki yaşam devam ediyor. Ölen insanlar ve atıklar, tamamı bir şekilde geri dönüştürülüyor. Tabi bu yaşam çok ciddi kısıtlamalar ile sürüyor, örneğin sadece piyango çekilişini kazananlar çocuk yapabiliyorlar, hatta evlenmek ve sevgili olmak bile bazı kurallara bağlı.

Birimler katlara ayrılmış, en altta en zorlu işin yapıldığı mekanik, yukarıya yakın katlarda çok bahsini duyacağımız IT, orta katlarda en kapsamlı hastane ve tüm Silo'ya malzeme sağlayan birimler var. 3 tane şerif ofisi de bu katlar arasında eşit aralıklarla yer alıyor. Her mesleği uygulayan en az bir kişi var ve genç yaşta bu kişilerin yanına verilen gölgeleri var. Gölgeler, aynı isimleri gibi, ustalarını adım adım izliyorlar ve ilerde onların yerini alıyorlar.

Bu yaşamda insanların bir beklentileri yok, sadece hayatlarını devam ettirmeye çalışıyorlar. Merak edilmesi, konuşulması, bahsedilmesi hatta düşünülmesi yasak olan tek konu ise dışarısı. Dışarısı hakkına konuşanlar özel bir kıyafet ile temizlik (Cleaning) denen bir cezaya çarptırılarak dışarıya gönderiliyorlar. Ellerine yün bir bez veriliyor ve kendilerinden beklenen yıllardır tozdan kirlenen ve bakıma ihtiyacı olan kamera lenslerini temizlemeleri. Onlara verilen yün bez yani wool, aynı zamanda serinin ilk kitabının isim kaynağı. Bu yaratıcı hikayeye bu ismin verilmesini ben garipsemiştim. Bence kötü bir isim seçilmiş.

Temizliğe gönderilen insanların tamamı kameraları mutlaka temizliyor ve 5-10 metre uzaklaştıktan sonra dış ortama yenik düşüp ölüyorlar. Neden hepsinin bu temizliği yaptığı ise ilk kitabın bilinmezi. Çünkü dışarıya gönderilenler sadece dışarıyı merak edenler değil. Ağır ceza gerektiren suçlarda bu kural uygulanıyor. Bilerek ölüme giden herkes mutlaka kameraları temizliyor.

Dış ortam nasıl derseniz, kameralardan izlenendiği kadarıyla, yaşanamayacak bir ortam. Toz ve zehirli gazlarla dolu. Görüş mesafesi çok sınırlı, sadece biraz ilerdeki bir tepecik açıkça görülüyor. Tepeciğin üzeri geçmiş temizlemelerde ölen insanların yarı tanınır cesetleri ile dolu. Görünürde birde uzaklarda yer alan harabe şeklindeki yüksek binalar var. Silo'da yaşayanlar ne bu binaları biliyor, nede yerin altına değil üstüne yapı inşa edilmesine anlam verebiliyor. Dışarıda hiçbir canlı belirtisi yok. Dışarıya çıkmak için 2-3 kademeli çok ciddi güvenlik adımlarından geçmek gerekiyor.

Holston'un ve eşinin hikayelerinden Silo'daki genel yaşam hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Geçmiş ile ilgili çok sınırlı bilgi olması, periyodik çıkan isyanlar ve sebepleri gibi konuları öğreniyoruz. İlk kitap şaşırtıcı bir sonla bitti diyebilirim. En azından benim için böyleydi.

Diğer kitaplar, önce Silo yaşamı hakkında daha detaylı bilgileri kişilerin geçmişleri ve güncel olaylar ile bize aktarıyor. Sonrasında insan doğası ve entrikalarının zaman ve mekan dinlemediğini görüyoruz. En son olarak da isyanlar ve yaşanan dünyaya daha yukardan, daha geniş resimden bakma imkanımız oluyor. 2. kitabın ortalarından sonra kahramanımız Juliette. Onun başından geçenler ile hikaye ilerliyor ve Silo'da yüzyıllardır devam eden hayat değişiyor. Detayları burada kesmem uygun olacaktır.

2. kitabın sonu ve 3. kitabın başı çok yavaştı. Konu gelişmedi ve ana hikayeye katkısı olmayan tırı-vırı bir sürü olay gereksiz detaylarla anlatıldı. İşte o kısımları okurken biraz sıkıldım. Bunun dışında kitap çok ilgi çekici başladı ve sıkıcı kısımları geçince sürükleyici hale geldi. Kitabı zevkle okudum ve devamını mutlaka okuyacağım.

Bu kitaba 10 üzerinden 8 veriyorum. Bunun en büyük sebebi bilim-kurgu veya fantazi olmamasına rağmen, sanki bu yaşam bugün yarın olabilirmiş gibi bir anlatımının olması. Ne yeni teknolojiler var ne de açıklanamayan cihazlar vs. Günümüze çok tanıdık ama aynı zamanda çok aykırı bir hayat, güzel bir şekilde anlatılmış.

Çok alakasız olmakla beraber kiatptaki alttaki yorumu paylaşmadan edemeyeceğim.
"The deputy possessed that distinctly male quality of pretending to know where he was, even when he didn’t."

Kitabın wiki linki : Wiki
Kitabın goodreads linki : goodreads 20.000'den fazla rating ile 4+ ortalamaya sahip olduğunu söylemek gerekli.